Ama Thuộc ông là ai? Tên đô thị Buôn Ma Thuộc có từ bao giờ?

Ama Thuột ông là ai? Tên đô thị Buôn Ma Thuột có từ bao giờ?

(Bài viết chỉ là sự tìm hiểu, hiểu biết của người viết cho đến lúc viết, không phải là căn cứ để khẳng định bất cứ điều gì...) 

Nếu bạn muốn biết những thông tin này chỉ "sợt" google trong vòng 1 nốt nhạc sẽ cho khoảng 43.700 kết quả trong 0,48 giây. Nhưng nếu bạn đặt câu hỏi sâu hơn: nhà của ông bây giờ ở đâu, con cháu của ông ấy bây giờ ở đâu, họ đang làm gì?... Thì bạn sẽ không có câu trả lời nào cụ thể và chính xác cả!

Cách mà các tài liệu chính thống do nhà nước ban hành, sách lịch sử in ấn, các trang báo điện tử, mạng xã hội… đa phần sao chép lẫn nhau, giải thích mù mờ và thiếu cơ sở khoa học, không có tài liệu chứng minh. Cách giải thích về tên gọi Ban-mé-thuot => Ban Mê Thuột => Buôn Ma Thuột cũng rất khập khiểng.

Riêng về phần phân tích này thì có cả 1 câu chuyện dài và đang tranh cãi vì mỗi người hiểu theo cách của mình mà ai cũng không có tài liệu để chứng minh, mọi người có thể đọc các thông tin trên mạng để... rối thêm nhé! Hy vọng sẽ có dịp để bàn thêm về những ý này.

Ama Thuột ông là ai ?

Hiện tại có 2 luồng ý kiến trái ngược: 1 luồng ý kiến khẳng định sự tồn tại của nhân vật Ama Thuột, mặc dù không thể chứng minh. Một luồng ý kiến cho rằng nhân vật Ama Thuột không có thật, vì không chứng minh được sự tồn tại của ông ấy. Vậy thực hư thế nào?

Ngoài những thông tin có đầy trên mạng thì không có tài liệu nào có thể chỉ được ông sinh khoảng năm nào, mất khoảng năm nào, tuy rằng nếu theo từ những tài liệu mà ta có thể tìm được thì ông mất cách đây chưa tới 100 năm. Có tài liệu thì nói nhà ông ở buôn này, cái khác thì nói ở buôn kia nhưng đều là phỏng đoán và không có căn cứ để chứng minh. Tôi thử đi tìm câu trả lời cho câu hỏi trên bằng cách lùng sục trong thư viện và bảo tàng thì cũng chẵng có gì khá hơn. Mặc dù không biết nửa chữ tiếng Pháp nhưng bằng cách nhờ các loại dịch giả rồi lại nhờ tiến sỹ google tìm tận các thư viện bên Pháp nhưng cũng chẵng có gì khá hơn. Chỉ có 1 tờ báo đăng lại câu chuyện “Đám tang Ama Thuột“ của nhà văn Roland Dorgelès, nhưng cũng không có thời gian, địa điểm và hình ảnh rõ ràng.

Một chứng cứ thứ 2, trong cuốn “Monographie de la Province du Darlac“ có 1 đoạn rất ngắn gọn “Un très gros village se trouve préciément à 54 kilomètres de là occupé par les Rhadés Kpa sous les orders de Methuot, c’est à 700 mètres plus au Sud-Est de ce dernier, au bord de l’Ea-Tam“ (Tạm nhờ gg dịch: Một ngôi làng rất lớn cách đó 54 km, bị Kp Rhaida chiếm đóng theo lệnh của Methuot, cách phía đông nam 700 mét, trên bờ Ea-Tam.), (chỉ có 1 từ hơi liên quan là “Methuot” chứ không phải là Ma Thuot, hay Ama Thuot). Thêm 1 dữ kiện có liên quan nữa, đó là gò đất trong khu vực nhà máy nước đường Nguyễn Tất Thành được cho là mộ của ông Ama Thuột, nhưng cũng chỉ là phỏng đoán chứ không có 1 cơ sở nào để chứng minh. Nhưng rất nhiều người lại căn cứ vào đây để khẳng định về ông Ama Thuột. Ngoài ra bản thân tôi chưa tìm thấy 1 chứng cứ nào đáng tin cậy. 

Tôi đi gặp tiến sĩ Lương Thanh Sơn, một người nghiên cứu và viết nhiều nhất về Ama Thuột. Bà cho biết rằng tìm hiểu qua nhiều nguồn, đặc biệt là đi đến các buôn làng hỏi những người lớn tuổi, người hiểu chuyện, nhưng cũng không có gì để chứng minh những điều họ kể. Câu chuyện bắt đầu đi vào bế tắc.

Tên đô thị Buôn Ma Thuột có từ bao giờ?

Nếu tìm đọc trong các sách được in ấn xuất bản chính thống, dư địa chí Đăk Lăk được xuất bản, trang điện tử của thành phố Buôn Ma Thuột thì cũng không có thông tin chính thức đổi tên từ Ban Mê Thuột thành Buôn Ma Thuột từ lúc nào. Tôi đặt câu hỏi này với nhà thơ Lê Vĩnh Tài, vì gia đình anh sống ở đây từ thời đang là Ban-mé-thuot, bên cạnh đó anh cũng tìm hiểu nhiều và có quen biết những người lớn tuổi sinh sống từ lâu ở đây. Anh nói hình như tên gọi Buôn Ma Thuột có khoảng năm 1985. Tôi đi tìm trong các cuốn sách, trong bảo tàng và thư viện và cả trong trung tâm lưu trữ của tỉnh nhưng không có gì. Mọi người cứ hồi giờ cứ hiểu (kể cả người viết sử) thời Pháp tên Ban-mé-thuot, thời VNCH tên Ban Mê Thuột, từ năm 1995 chính thức lấy tên Buôn Ma Thuột.

Tất cả đi vào ngõ cụt với 2 câu hỏi tôi thắc mắc, không có bất cứ thứ gì lưu lại có thể tìm. Tôi quyết định tìm đến những vị từng lãnh đạo trong giai đoạn sau 1975 mà tôi có thể tiếp cận. Tôi định gặp ông Nguyễn An Vinh – nguyên bí thư tỉnh ủy, từng là chủ tịch thị xã sau những năm mới giải phóng, gặp nhà văn Hữu Trí – nguyên chủ nhiệm Ủy ban khoa học (nay là sở Khoa học công nghệ, người từng vào BMT những năm 1965), gặp thầy Hà Ngọc Đào – nguyên giám đốc sở Giáo dục.

Các bác rất nhiệt tình giúp đỡ và kể lại những gì các bác biết nhưng cũng không có tài liệu nào chứng minh. Riêng ông Nguyễn An Vinh với câu hỏi “Tên đô thị Buôn Ma Thuột có từ bao giờ ?“ thì ông nói: tớ nhớ vào khoảng năm 1977, nhưng không nhớ rõ và có căn cứ nào. Sau đó bác đã nhiệt tình đi lục các gấy tờ cá nhân, nhưng cái có thể căn cứ là 1 quyết định năm 1977 vẫn là thị xã Ban Mê Thuột, còn phía sau không còn mốc nào nữa. Sau đó kiến trúc sư Diêu Quang Hùng đã cung cấp cho tôi 1 quyết định của anh năm 1978 thì trên đó đã là Buôn Ma Thuột. Như vậy có thể tạm kết luận tên Buôn Ma Thuột được lấy từ năm 1978. Nhưng để khẳng định việc này thì cần nhiều hơn thế, kể cả quyết định đổi tên.

Một lần nữa đi mò mẫm mọi nơi, dùng mối quan hệ của bản thân nhờ vả cả bên thành phố để xin 1 số quyết định còn lưu trữ để có thêm chứng cứ để xác định. Nhưng việc này quá khó, ngoài tầm với.

Mọi việc tạm dừng ở đây, phải đi kiếm cơm đã. Chờ 1 ngày mai, chờ ai đó có cùng thắc mắc và có các dữ kiện chúng ta cùng tìm câu trả lời. Cho đến lúc này:

+ Bạn có quyền tin hoặc có quyền nghi ngờ vì cho đến lúc này chưa có 1 bằng chứng nào cụ thể chứng minh sự tồn tại của nhân vật Ama Thuột. Nếu theo dữ kiện thì ông ấy mất chưa đầy 100 năm, lúc đó người Pháp đã có máy ảnh để chụp rất nhiều tù trưởng, người dân và cả các cánh rừng, nhưng tại sao 1 tù trưởng quyền lực nhất xứ này mà không có bất cứ tấm ảnh nào lưu lại? Với chừng đó thời gian mà hậu duệ của ông đang ở đâu?

+ Đô thị mang tên Buôn Ma Thuột tạm được chấp nhận bắt đầu từ năm 1978.

+ Nhiều tác giả nghiên cứu về những đề tài này có viết về các địa danh, các buôn làng, nhưng lại không hề biết lần đầu tiên người Pháp dời trung tâm từ Bản Đôn ra Ban-mé-thuot thì trung tâm đó nằm ở đâu? Bản đồ đầu tiên năm 1905 thuộc vị trí nào tại Buôn Ma Thuột hiện nay?

+ Câu chuyện giải nghĩa địa danh chuyển đổi Ban-mé-thuot => Ban Mê Thuột => Buôn Ma Thuột, những gì đã viết thiếu thuyết phục và không khoa học.

+ Một số bài viết trước đây có nhiều bạn vào cmt: đơn giản, đọc trong sách này sách kia đi, nó nằm hết ở đó. Nhưng khi xin tên cuốn cuốn sách thì không trả lời được.

Thanh Ha Nguyen