Quy định hành nghề chuyên môn kiến trúc sư

(Bài của Joseph H. Jones Jr., Esq., AIA)

Xã hội cho phép chuyên môn được vài quyền hạn nhưng bù lại bắt buộc phải đạt chuẩn hạnh kiểm nghề nghiệp.

Việc phối hợp luật, đạo luật, quy chuẩn ảnh hưởng và điều hành hạnh hiểm của KTS hành nghề. Vài sự quản lý là bắt buộc, một vài cái khác là do tự nguyện. Tất cả đều quan trọng và thường diễn ra đồng thời. Các quản lý bắt buộc được bao gồm trong luật hành nghề của tiểu bang. Các đạo luật chống độc quyền cấp liên bang cũng bảo vệ việc hành nghề của KTS. Các KTS bầu chọn vào hội nghề nghiệp phải ký tên vào quy định đạo đức do hội nghề nghiệp lập ra.

Các KTS có thể đóng góp vào các quy định pháp lý, nghề nghiệp, đạo đức phù hợp với việc hành nghề được lập ra và được quản lý. Chẳng hạn, các KTS thường tham gia trong những chương trình công nhận cấp chuyên môn, phục vụ ban đăng ký (registration board), kiểm tra ứng viên đăng ký, lập quy chuẩn đạo đức và xét xử các trường hợp vi phạm đạo đức. Một trong những bắt buộc của các chấp nhận nghề nghiệp trong một xã hội lớn hơn là nhằm quản lý chuẩn đạo đức chuyên môn.

Đăng ký các đạo luật và quy định

Trong hệ thống chính phủ Mỹ, chính phủ ban hành pháp luật bảo vệ sức khỏe công cộng, an tòan, an sinh – gồm cả quyền để quy định nghề nghiệp – được thực hiện chủ yếu bời các tiểu bang và các cấp thẩm quyền khác (the District of Columbia và lãnh thổ Mỹ). Các dự luật (Bill of Rights) dự trù cho các tiểu bang các quyền chưa được hiến pháp ban cụ thể cho chính phủ liên bang và việc bảo vệ sức khỏe công cộng, an toàn và an sinh thường là một trong những quyền đó. Do đó, các quy định về thiết kế và xây dựng cũng nằm trong cấp tiểu bang.

Mỗi quyền hạn đã ban hành pháp luật quản lý việc đăng ký KTS qua các quy định và luật lệ. Các đạo luật quản lý việc đăng ký KTS thường minh bạch qua mẫu và đơn. Điển hình là:

• Xác định việc hành nghề kiến trúc và giới hạn nó cho những ai đăng ký KTS trong phạm vi quyền hạn này.
• Hạn chế việc danh hiệu KTS cho những ai được hành nghề kiến trúc.
• Lập các yêu cầu khi vào nghề.
• Cho ban đăng ký quyền lập quy định và luật lệ hành nghề.
• Chỉ định cho các KTS đã đăng ký trong các quyền tài phán khác có thể được đăng ký để thực hiện quyền tài phán.
• Xác định đạo đức nghề nghiệp.
• Lập chế tài cho những KTS vi phạm theo quyền tài phán.

Luật đăng ký có thể miễn cho vài kết cấu như nông trại hay công trình nhà ở nhỏ theo yêu cầu của luật. Luật có thể cho nhóm nghề nghiệp khác (như kỹ sư chuyên môn) quyền thiết kế công trình. Luật cũng quy định hình thức đoàn thể (corporate) trong hành nghề kiến trúc.

Quy định quản lý cũng bổ sung luật đăng ký quyền hạn cho các hoạt động thực tập, chi tiết đăng ký kiểm tra, và các yêu cầu cụ thể về con dấu KTS, gồm cả các thiết kế, nội dung thông tin và vị trí trên bản vẽ và tài liệu kỹ thuật. Chẳng hạn một quy định hành chánh có thể quy định vị trí chữ ký KTS cũng như con dấu trên bản vẽ. Các quy định này thường được khai triển và quản lý qua ban đăng ký tiểu bang.

Quy định hạnh kiểm nghề nghiệp

Trong các quy định hành nghề cho KTS, quyền tài phán cũng công bố quy định hạnh kiểm nghề nghiệp. Quy định này nằm trong việc sử dụng con dấu của KTS, tranh chấp quyền lợi, vạch ra quyền lợi tài chánh trong dự án và các khía cạnh về hạnh kiểm nghề nghiệp.

Từng quy định tài phán bao gồm việc dự trù đệ trình vụ kiện, điều tra lý do vụ kiện, lắng nghe đôi bên và chế tài vi phạm quy định. Thường bất cứ ai – một công dân, một KTS khác, tiểu bang – đều có thể đệ trình vụ kiện. Hầu hết các vi phạm quy định xem như hành vi phạm tội. Chúng được cơ quan chức năng điều tra và xét xử (có quyền cảnh cáo, khiển trách một KTS hay treo bằng cũng như cấm hành nghề).

Các KTS vi phạm có thể bị kiện theo luật dân sự. Chẳng hạn một KTS với một dự án không đúng quy chuẩn có thể bị kiện do vi phạm hợp đồng, không bảo đảm an toàn và do sơ suất. Nếu các KTS cũng là thành viên AIA, có thể bị xem là vi phạm luật đạo đức nghề nghiệp của AIA và sẽ bị dẫn đến bị phạt.

Quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp của AIA

Nhằm hỗ trợ các thành viên đạt chuẩn nghề nghiệp cao nhất với sự chính trực và năng lực, Viện KTS Mỹ (AIA) lập quy chuẩn đạo đức nghề nghiệp. Tài liệu này, hướng dẫn và quy định các thành viên bảo đảm bổn phận của mình với công chúng, khách hàng và người sử dụng công trình. Đối với đồng nghiệp, nghề nghiệp và công nghiệp xây dựng.

Chuẩn đạo đức nghề nghiệp của AIA áp dụng cho các hoạt động của các thành viên AIA với ba phần:

Tiêu chuẩn (Canon) là nguyên tắc hạnh kiểm. Năm tiêu chuẩn nêu trách nhiệm nghề nghiệp nói chung về kỷ luật, công chúng, khách hàng, nghề nghiệp và đồng nghiệp.

Chuẩn đạo đức (Ethical Standards) là mục đích cụ thể mà các thành viên cần có trong công việc và hạnh kiểm (chẳng hạn chuẩn đầu tiên dưới tiêu chuẩn III (canon III) bổn phận với khách hàng như sau: các thành viên nên phục vụ khách hàng với cách cư xử có năng lực và kịp thời).

Quy định đạo đức thực hiện các tiêu chuẩn (canon) và chuẩn đạo đức. Các tiêu chuẩn và chuẩn đạo đức được nêu trong các điều khỏan cần có. Các quy định (rule) là lệnh (mandatory) và mô tả mức sàn mà các thành viên không được ở mức thấp hơn. Chỉ có việc vi phạm các quy định cụ thể về hạnh kiểm có thể là cơ sở để AIA quyết định kỷ luật (chẳng hạn theo Chuẩn 3.1: Các thành viên không được thay đổi phạm vi hay mục tiêu của dự án nếu không có sự đồng ý của khách hàng).

Quy định đạo đức nghề nghiệp của AIA bao trùm nhiều vấn đề. Việc đọc qua các quy chuẩn giúp làm rõ rằng dù có luật đạo đức nhưng khi áp dụng, cũng không thể trả lời dứt khoát được “đây có phải là hành động đạo đức ?”. Các tiêu chuẩn quy định đạo đức nghề nghiệp như là phương tiện giúp KTS cân nhắc trước khi làm việc gì. Tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp của AIA là cái khung giúp các KTS cân nhắc quyết định của mình trước khi thực hiện.

Chống độc quyền

Người KTS cũng như các cơ sở làm ăn khác bị luật liên bang cấm tham gia các hoạt động ngăn cản kinh doanh hay khác nhằm chống cạnh tranh. Hiểu rằng nguyên tắc cơ sở của luật chống động quyền quan trọng để tránh làm việc phi pháp theo luật này.

Nguyên tắc cơ sở. Nguyên tắc căn bản đầu tiên của luật chống độc quyền là cấm các KTS có các thỏa thuận giữa các đối thủ với nhau. Vì các thỏa thuận giữa các đối thủ với nhau là bất hợp pháp nếu mục đích hay tác động của chúng có ảnh hưởng với nhau.

Cố định và giữ giá: “Giá cố định” gồm các thỏa thuận nhằm tăng, giảm giá hay giữ giá tối thiểu hay tối đa mà các bên cạnh tranh trả cho sản phẩm hay dịch vụ, hay cố định các giá khác liên quan đến các khoản và điều kiện dịch vụ như: giảm giá, tiền trợ cấp, hay tín dụng (credit). Người ta không phản đối khi giá cả hợp lý hay có đủ lý do vì sao giá được ra như vậy. Tòa án có thể suy đoán một thỏa thuận để cố định giá từ một chỉ đạo ngay cả khi không có biểu hiện thỏa thuận nào đạt được. Các KTS và công ty phải có quyết định độc lập về giá cả cho dịch vụ cũng như sản phẩm của mình.

Tẩy chay một đối thủ hay khách hàng. Một thỏa thuận hay việc hiểu giữa các KTS cạnh tranh nhau khi họ không thương lượng với bên thứ ba (như một KTS, một khách hàng đặc biệt, hay một nhà cung cấp dịch vụ) Các rủi ro sẽ dính vào luật chống độc quyền.

Chỉ định công việc hay khách hàng.  Người KTS hay công ty một mình hành động có thể quyết định cụ thể công việc hay theo bất kỳ một công việc mình chọn, nhưng một thỏa thuận giữa các KTS cạnh tranh nhằn chia chác hay chỉ định khách hàng hoặc thị trường (như chia theo địa lý, hay công việc chuyên môn) là không hợp pháp ngay cả khi những thỏa thuận thuận này không chính thức hay được biết không qua văn bản.

Các hoạt động chung đòi hỏi có kiểm tra (review).  Và chủ đề dính đến quyền lợi của KTS như phí, giá thầu, thì thiết kế và khảo sát thông tin gần như luôn tiềm ẩn dính líu đến luật chống độc quyền. Do đó các KTS cạnh tranh nhau làm việc hợp tác trên một dự án cần phải cân nhắc kỹ hàm ý chống độc quyền trong những lĩnh vực trên.

Phí. Không một tổ chức chuyên nghiệp nào của các KTS cạnh tranh nhau cho phép có một kế hoạch tính phí bắt buộc (mandatory fee schedule) hay phát hành bản hướng dẫn phí đề nghị (recommended fee guideline). Lập bảng kế hoạch phí (fee schedule) nhằm cạnh tranh giá có thể bị đưa đến mức cố định giá sai luật. Đối với vài điều kiện, các KTS có thể phối hợp cung cấp thông tin về loại bố trí giá (như tổng giá quy định, giờ công…). Tuy nhiên phí hiện hữu là vấn đề mà chủ đầu tư và KTS cần phải thương lượng.

Đấu thầu. Quy trình mà KTS và chủ đầu tư thỏa thuận là chủ đề của luật chống động quyền. Khi các KTS cạnh tranh đồng từ chối không trình ra giá dịch vụ là sai luật. Các cá nhân KTS và công ty có thể tự quyết định chính sách đấu thầu của mình.

Dự thi thiết kế. Từ nhiều năm nay, AIA khuyến cáo về đạo đức khi dự thi. Người KTS cần có cái nhìn phối hợp và kinh nghiệm về chủ đề có thể lấy tài trợ cho dự án. Việc thấy phù hợp cho các KTS biết làm sao có thể tự quyết định có tham gia dự thi hay không. Nhưng nếu một nhóm KTS khuyến khích hay tổ chức cho các thành viên từ chối tham gia trong cuộc thi nào đó hay loại hình dự thi nào đó, thì nhóm KTS có thể dính vào việc tẩy chai bất hợp pháp.

Khảo sát thông tin.  Các tổ chức nghề nghiệp thu thập thông tin từ các thành viên về công việc của mình. Việc thu thập thông tin được cho phép ngoại trừ nếu nó được dùng để cản trở công việc nào đó sau này. Nhằm bảo đảm tuân theo luật chống độc quyền và các yêu cầu, các thăm dò các thông tin nhạy cảm như chi phí giá cả nên hạn chế như là dữ liệu lịch sử (không phải hiện hành hay tương lai) và nên được báo cáo dưới hình thức bảng tổng hợp không nêu rõ tên hay cho phép xác định rõ cá nhân hay tập thể nào.

(Theo The Architect’s Handbook of Professional Practice của Joseph  A. Demlin, AIA, Executive Editor)