KTS. Nguyễn Quang Nhạc và kiến trúc hiện đại Sài Gòn

(Trích đoạn hồi ức về “Nguyễn Quang Nhạc và kiến trúc hiện đại Sài Gòn”)

...

Một ngày trong tâm tưởng đã qua.

Kiến trúc sư Nguyễn Quang Nhạc bước ra thềm văn phòng kiến trúc sư tư vụ Hoa-Thâng-Nhạc tại số 12 đường Duy Tân nhìn về khoảng không trước mặt. Điếu thuốc trên tay cứ vơi dần và làn khói mờ bay rồi tan loãng vào không gian làm rộn lên trong lòng ông nhiều trăn trở. Sau khi trở vào trong dặn thơ ký về việc mình vắng mặt nếu có ai đánh dây thép, ông thả gót đi dọc con đường Duy Tân. Hàng cây dài hai bên đường đổ bóng liêu xiêu trong buổi chiều Thủ Đô ngập nắng. Sinh viên Đại Học Luật Khoa từ công trường Chiến Sĩ cũng sắp sửa tan trường.

Trường Luật Khoa SG nằm dưới hàng cây trên đường Duy Tân

Băng qua Hồng Thập Tự, ông đi ngang Thánh đường Đức Bà ấm màu gạch đỏ vọng tiếng chuông chiều, tiếp nối trên con đường Tự Do thấm nhiều dư ảnh, đảo hướng qua đường Gia Long yên tĩnh cắt ngang và dừng lại một hồi lâu trên đường Đồn Đất. Con đường với tên khởi thủy là đường De l’Hospital kéo dài từ bờ sông dẫn đến cổng chính Bệnh viện Quân y (Hôpital Militaire) được đô đốc Louis Adolphe Bonard thành lập vào năm 1862 và được đổi tên thành Pasteur năm 1897 để kỷ niệm hai năm sau cái chết của nhà bác học lỗi lạc để rồi lại được đổi tên một lần nữa thành đường Đồn Đất năm 1955 theo tên một pháo đài quân sự được Pháp cho xây dựng gần nơi giao con lộ Lê Thánh Tôn trong cuộc công tấn công Phụng thành khi chinh phục Sài Gòn năm 1859.

Đường Duy Tân xưa, thấp thoáng Nhà thờ Đức Bà ở phía xa xa

Nhạc nhìn vào chín dãy nhà Service de Santé Militaire et Direction de l'Intendance với tường vôi vàng và mái dốc lợp ngói thẫm màu dung dị, nơi từng là trạm chăm sóc y tế những người lính hải quân trong đội quân thuộc địa, trầm ngâm nhớ lại những kỷ niệm đẹp về nước Pháp, nơi ông có một thời gian học tập tại trường Mỹ thuật Quốc gia Paris và làm việc khi ra trường trước khi về nước hành nghề. Bức tường vôi hằn in những xáo trộn của thời gian hay lòng người kiến trúc sư đang đứng trước những xáo trộn khi đắn đo cho một quyết định.

KTS. Nguyễn Quang Nhạc đang giảng bài ở Trường Kiến trúc Sài Gòn

Viện Văn Hóa Pháp tại Sài Gòn sẽ được thiết lập tại nơi này, trong bàng bạc không gian những kiến trúc do người Pháp để lại. Lịch sử như sợi dây xâu chuỗi những lát cắt chồng lên nhau, mỗi lát cắt là một mảnh hồn đô thị. Hiện tại là điểm tựa cho lịch sử của chính nó trong tương lai. Ông như nghe vẳng lại trong vùng không gian tiếng gọi nhau giữa các y tá và lính hải quân Pháp trong các dãy nhà Service de Santé Militaire et Direction de l'Intendance. Người kiến trúc sư lại nghĩ về kiến trúc hiện đại chân phương đang chiếm được rất nhiều cảm tình, những khối kỷ hà được gắn kết hài hòa, giản đơn, sang trọng. Nhắm mắt hình dung ra không gian sẽ được kiến thiết rồi hiện diện tại nơi này, với những tâm tư cho một giải pháp đầy dứt khoát và bất chợt mỉm cười, Nhạc quay gót về lại văn phòng với rất nhiều hứng khởi bằng một niềm tin vững chãi.

Vietnam America Asociation (VAA - Hội Việt Mỹ, Sài Gòn trước 1975), mặt ngoài

 Viện Văn hóa Pháp, sân trong

Những ngày như chương sách cũ đã lùi xa, người kiến trúc sư Nguyễn Quang Nhạc kiến thiết nên Viện Văn Hóa Pháp tại Sài Gòn đã không còn hiện diện nhưng nét tài hoa trong nghề nghiệp của Thầy vẫn nằm lại nơi này. Trong những khoảng trống được liên kết theo phương ngang của từng khối hộp chân phương màu xám chìm của đá rửa, con người chuyển dịch liên tục xuyên qua nhau trên dãy hành lang được lát bằng gạch men đã xanh bóng thời gian, xuống lên những bậc thềm đá mài nhẵn mịn, vịn tay vào những thanh lan can mảnh mai nhưng cứng cáp, đón nhận sự sảng khoái phả nhẹ từ khe gió trên chiếu nghỉ ở chân tường, bước ra thềm Thư viện được che dưới một lớp mái bằng mực thước vươn ra dứt khoát, nhìn khoảng sân dung dị còn liêu xiêu vết trượt nắng của tán cây me già ngự trị, con người trong không gian chuẩn mực và hiện đại đã cảm nhận được niềm cảm hứng lớn lao len lỏi trong tâm hồn…”

[*] - Trả lại em yêu (Phạm Duy)
Sài Gòn, 1971

Khuyết danh