KTS Nguyễn Bá Lăng: KTS của Đình Chùa

Hiểu biết của ông vừa rộng vừa sâu. Rộng đến mức đúc kết viết thành cuốn sách dày dặn Kiến trúc Phật giáo Việt Nam để phổ biến rộng rãi. Sâu đến mức hiểu chi ly từng áng mây, từng sóng nước của từng thời khắc trên những cấu kiện kiến trúc đình chùa. Thuộc từng hoa văn khắc trên viên gạch mỗi thời. Kiến thức uyên bác của ông được chính quyền thời đó biết đến và bổ nhiệm ông làm Giám đốc Viện Khảo cổ Sài Gòn. Song ông vẫn thích sáng tác kiến trúc, đặc biệt là kiến trúc chùa chiền để có dịp khai thác nhiều hơn vốn kiến thức về kiến trúc truyền thống dân tộc vào trong từng tác phẩm kiến trúc.

Tháp Quan Thế Âm cao 40 m của chùa Vĩnh Nghiêm do kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng thiết kế

Công trình đầu tay và cũng nổi bật nhất, giá trị nhất, tiêu biểu nhất của kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng là tác phẩm kiến trúc chùa Vĩnh Nghiêm. Công trình này xây dựng từ năm 1964 đến năm 1971 mới xong về cơ bản toà Phật Điện, toà Bảo Tháp và Tam quan. Đây là ngôi chùa có quy mô vào loại lớn nhất ở Sài Gòn, khuôn viên trên 6000 mét vuông, toạ lạc ở 339 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Quận 3.

Năm 1963, đồng bào miền Bắc sống ở Sài Gòn nhớ đến Tổ đình miền Bắc nên đã quyết định xây ngôi chùa lấy hiệu là Vĩnh Nghiêm, cũng thờ và truyền bá Phật giáo như chùa Vĩnh Nghiêm ở Bắc Giang. Kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng được các Phật tử mời thiết kế. Bằng giải pháp khai thác kiến trúc truyền thống kết hợp với sử dụng vật liệu hiện đại để tạo nên những không gian lớn, khối tích lớn, nhiều tầng, bền vững, sử dụng đồng thời nhiều chức năng như thờ cúng, giảng đường, văn phòng, thư viện, lớp học, phòng tăng,…

Chùa cao hai tầng, phía trước sân đặt ba cầu thang rộng lớn dáng dấp hiện đại hướng thẳng lên mặt sàn sân trước toà Bái Điện cao rộng, mái ngói hai tầng kiểu chồng diêm. Các đuôi mái mềm mại, tạo thành những cặp tàu đao hình đầu rồng cong vút, tương tự như tàu đao chùa Tây Phương, chùa Kim Liên, song lợi thế vật liệu bằng bê tông cốt thép nên tàu đao chùa Vĩnh Nghiêm thanh mảnh và cao vút hơn nhiều.

Bên trái là toà Bảo Tháp cao 7 tầng với những lớp mái cong uyển chuyển nổi bật trong không gian quần thể kiến trúc chùa. Tháp có mái là sáng tạo độc đáo, chưa từng có trước đó ở Việt Nam.

Toà Phật Điện tổ chức mặt bằng theo hình chữ công gồm ba lớp nhà; ngoài cùng là Bái Điện, trong cùng là Địa Tạng Đường, lớp giữa hẹp hơn là Bản Điện.

Ông đã thành công về mặt thiết kế kiến trúc, kết hợp kiến trúc hiện đại và dân tộc. Dùng bê tông cốt thép thay kết cấu gỗ một cách hợp lý, nhất là bộ khung sườn, tạo nên những không gian kiến trúc cao rộng. Bộ mái, từ diềm đến đỉnh mái, góc mái khai thác các mô típ trang trí trong kiến trúc truyền thống với độ tinh xảo, khéo léo, thuần thục và nhuần nhuyễn.

Ngôi chùa ngoài nơi thờ Phật với những lớp lang theo bố cục truyền thống còn kết hợp với chức năng khác của Phật giáo như đào tạo, thư viện, phòng họp, nhà tăng,… Mỗi chức năng có một yêu cầu riêng, không chồng chéo, không lẫn lộn gây ảnh hưởng lẫn nhau.

Miếu bà Chúa Xứ núi Sam, Châu Đốc, An Giang (cùng với kiến trúc sư Huỳnh Kim Mãng), Bảo tàng Chàm Đà Nẵng, cổng lên tháp Chăm Po Kluang Garai ở Phan Rang cũng là những công trình được đánh giá cao. Dân tộc mà cũng rất hiện đại.

Họa đồ bình diện Bảo tàng Chàm Đà Nẵng ngày nay

Năm 1974, kiến trúc sư Nguyễn Bá Lăng sang Pháp tu nghiệp, ông định cư ở đó và đã qua đời vào thập niên 90 của thế kỷ trước. Ông mất, thọ 85 tuổi.

KTS. Đoàn Đức Thành

Thông tin bổ sung từ Wikipedia:

A. Các tác phẩm kiến trúc: 1950-1955

• Trùng tu Trấn Ba Đình ở Đền Ngọc Sơn và tu sửa Đền Lý Quốc Sư (hợp tác với kiến trúc sư Nguyễn Gia Đức)
• Tu sửa Đền Tú Uyên, đền Voi Phục và đền Quan Thánh ở Hà Nội
• Dựng lại cầu Thê Húc năm 1953
• Lập họa đồ và trùng tu Chùa Một Cột năm 1955 sau khi Liên Hoa Đài bị phá sập năm 1954

1955-1975

• Chùa Xá Lợi năm 1958 (Ảnh bên phải: Chùa Xá Lợi, nơi đặt cơ sở đầu tiên của Viện Đại học Vạn Hạnh)
• Xây đền thờ và Bảo tàng Kalong Chàm ở Phan Rí năm 1960
• Chùa Vĩnh Nghiêm 1966-74
• Chùa An Quốc trong cư xá sĩ quan Chí Hòa, Sài Gòn năm 1972-1975
• Viện Đại học Vạn Hạnh
• Thiết kế trùng tu Đền thờ Nguyễn Huỳnh Đức ở thị xã Tân An
• Nới rộng thêm bảo tàng Quốc gia Việt Nam ở Sài Gòn (nay là Bảo tàng Lịch sử Việt Nam (thành phố Hồ Chí Minh))Viện Bảo tàng Huế và Bảo tàng Chàm ở Đà Nẵng
• Miếu Bà Chúa Xứ trên núi Sam, Châu Đốc năm 1973-1975 hợp tác với kiến trúc sư Huỳnh Kim Mãng

Sau năm 1975

• Chùa Quan Âm tại Paris (Champigny sur Marne), Pháp
• Chùa Tịnh Tâm tại Sèvres, ngoại ô Paris
• Liên Hoa đài tại Làng Mai, Pháp
• Việt Nam Phật quốc tự, Bồ Đề Đạo Tràng, Lâm Tỳ Ni - Ấn Độ

B. Tác phẩm nghiên cứu

• Chùa xưa tích cũ
• Kiến trúc Phật giáo Việt Nam Tập I và II