Second Empire | Đế Chế Thứ Hai, Mái Mansard (1855-1885)

Mô tả album

Các phong cách nhà ở tiêu biểu.

Second Empire (Mansard) | Đế chế thứ hai, Phong cách mái Mansard.

► Thời gian thịnh hành (Trending time): 1855 - 1900

► Nguồn gốc (Original): Pháp, Đức

► Đặc điểm kiến trúc (Key features):

Mặt đứng: vững chãi, chắc chắn, nhấn mạnh phương ngang bằng các sọc ngang ở mặt đứng.
Khối chữ nhật đối xứng hoặc có 2 cánh ở 2 đầu. Có lối vào nổi bật (pavilion) ở trung tâm. Có tháp ở trung tâm hoặc lệch.
Trang trí chi tiết, cầu kỳ (theo kiểu Victorian)
Mái: mái mansard cạnh thẳng góc nghiêng, cạnh lồi, lõm hoặc song chữ "S", tất cả đều có hoặc không mái che. Thường có thêm 1 tầng bổ sung phía sau bộ mái mansard.
Cửa đi, cửa sổ: Cửa sổ cao (tall window). Hướng trục trung tâm, bố cục bộ 2 hay 3.
Cửa sổ kiểu flank, cửa sổ có vương miện.
Các yếu tố khác: Mặt bằng có tính đối xứng cao, hình vuông hoặc chữ nhật. Đôi khi có 2 cánh, có vịnh ở lối vào hoặc hình chữ L. Ưu tiên tập trung hơn là phân tán.
Vật liệu xây dựng chủ yếu là gỗ và gạch. Mái nhà thường được làm bằng đá phiến.
Phong cách thường áp dụng cho các công trình có quy mô lớn.

► Mô tả chung (General description):

Như tên gọi của nó, phong cách Second Empire (Đế chế thứ hai), còn được gọi là phong cách French Second Empire hoặc phong cách mansard. Phong cách này đặc trưng nhất ở bộ mái mansard, tác giả là François Mansart, kiến trúc sư thế kỷ XVII, người đã giới thiệu bộ mái đặc biệt này trong thiết kế mở rộng bảo tàng Louvre. Thời kỳ này, phần lớn Paris đã được xây dựng lại với những con đường rộng lớn và những tòa nhà hoành tráng nổi bật thay thế cho những con hẻm nhỏ và công trình kiến trúc thời Trung cổ. Việc xây dựng lại Paris theo phong cách Second Empire đã có tác động lớn đến thiết kế kiến trúc trên khắp châu Âu và Hoa Kỳ…

Dưới thời Napoléon III (1852-1870), Haussmann đã cải tạo lại Paris và tạo ra các quần thể kiến trúc baroque sử dụng mái mansard và trang trí phức tạ. Công việc của Haussmann nhằm mục đích cải tạo các khu phố Trung cổ đang suy tàn (decaying) của Paris bằng cách phá bỏ bán buôn (wholesale) và xây dựng mới các cảnh quan đường phố với các đường phào chỉ đồng nhất (uniform cornice lines) và nhất quán về phong cách (stylistic consistency), một quần thể đô thị (urban ensemble) đã gây ấn tượng với các kiến trúc sư và nhà thiết kế vào thế kỷ 19.

Ngoài ra, việc xây dựng lại Cung điện Louvre từ năm 1852 đến năm 1857 bởi các kiến trúc sư Louis Visconti và Hector Lefuel đã được công bố rộng rãi và phục vụ để cung cấp vốn từ vựng về trang trí kiến trúc baroque phức tạp cho phong cách mới.

Cuối cùng, Exposition Universelle năm 1855 đã thu hút khách du lịch và khách tham quan đến Paris trong dịp trưng bày kiến trúc và đô thị mới của thành phố, một sự kiện đã đưa phong cách này thu hút sự chú ý của quốc tế (brought the style to international attention).

Mái mansard ở Canada

Ở Canada, do ảnh hưởng của Pháp ở Quebec và Montreal, mái mansard thường được nhìn thấy nhiều hơn vào thế kỷ 18 và được sử dụng như một đặc điểm thiết kế và chưa bao giờ hết được ưa chuộng.

Dinh thự tư nhân theo phong cách Đế chế thứ hai sớm nhất ở English Canada, được xây dựng với mái bằng tôn dành cho nhà buôn bán ma túy và đầu cơ đất đai Tristram Bickle vào giữa năm 1850-55.

Second Empire ở Hoa Kỳ

Vào thời kỳ đỉnh cao phổ biến ở Hoa Kỳ (khoảng 1855 -1900), phong cách này vừa được coi là thời trang vừa là một tuyên bố đương đại của kiến trúc hiện đại. Sự phổ biến của nó đã dẫn đến một sự bùng nổ cải tạo rộng rãi, trong đó những mái nhà mansard được đưa vào thay thế cho những mái dốc trước đây.

Phong cách được đặc trưng bởi một mái nhà mansard, khối dáng bền vững và cách trang trí phức tạp. Khối lượng xây dựng khá lớn và đáng chú ý cho nhiều thể loại như: công trình công cộng (public buildings), thương mại (commercial) và nhà ở (residential). Các ngôi nhà được thiết kế theo phong cách này thường to lớn và được xây dựng cho những gia chủ giàu có. Ở mức độ phức tạp nhất của nó, mặt đứng đôi khi được mô tả như một chiếc bánh cưới.

Phong cách này phổ biến nhất ở Đông Bắc và Trung Tây, ít phổ biến hơn ở bờ biển Thái Bình Dương và hiếm gặp ở miền Nam. Các cấu trúc của Second Empire thường được xây dựng ở những vùng giàu có hơn của đất nước. Có thể đoán trước được, sự phổ biến của phong cách này đã giảm nhanh chóng sau cuộc suy thoái kinh tế năm 1873. Phong cách Second Empire khác xa với phong tục bắt chước các thành ngữ kiến trúc đã có từ lâu đời. Thích ứng tự do, cho phép các kiến trúc sư thoải mái hơn nhiều trong thiết kế của họ, đồng thời phản ánh niềm tin rằng ở Mỹ, người ta có thể chọn lựa ra những gì tốt nhất từ quá khứ. Triết lý này thúc đẩy một cảm xúc pha trộn và kết hợp (mix-and-match sensibility).

Một đặc điểm không đổi của phong cách là mái mansard. Bên dưới kiểu mái đặc biệt này, những ngôi nhà của Second Empire có nhiều điểm chung với các phong cách thời Victoria khác.

Những điểm tương đồng giữa Second Empire và Italianate được tìm thấy trong cách sử dụng mái đua nhô ra với giá đỡ trang trí theo phong cách của chúng, cửa đi được trang trí công phu (ornate door) và mũ cửa sổ (window hoods).

Bất chấp chủ nghĩa lịch sử của việc trang trí, kiến trúc của Second Empire thường được xem là "hiện đại" và hợp vệ sinh (hygienic) trái ngược với phong cách phục hưng của Italianate và Gothic Revival vốn có từ thời Phục hưng và Trung cổ.

Đặc trưng chung của Second Empire

Cũng như các xu hướng khác của thời Victoria, trang trí của Second Empire có nhiều chi tiết phức tạp. Các chi tiết trang trí bao gồm mái đón bằng sắt (iron cresting on the roof), cô-nic với giá đỡ lớn (heavily bracketed cornices), phào chỉ (quoins) và lan can (balustrades). Hiệu ứng chung là hoành tráng (monumental) và công phu (ornate), phù hợp với nguồn gốc của phong cách Napoleonic.

Các mặt đứng đôi khi có tháp (hoặc thành phần giống tháp) ở trung tâm hoặc lệch 1 bên.

Mái mansard

Mái mansard là một mái bằng gambrel bốn mặt với đỉnh nông hoặc phẳng thường được xuyên qua bởi các cửa sổ mái. Kiểu mái này có nguồn gốc từ Pháp thế kỷ 16 và được phát triển hoàn chỉnh vào thế kỷ 17 bởi Francois Mansart. Mái mansard có một số hình dạng khác nhau trong quá trình phát triển của phong cách: cạnh thẳng có góc nghiêng, cạnh lồi, lõm và thậm chí cả hình cong chữ “S”, tất cả đều có hoặc không có mái che. Đôi khi những mái mansard có thể được xếp chồng lên nhau, đặc biệt là trên các tháp.

Ngoài sức mạnh thị giác tuyệt đối của nó, lợi thế của mansard là không gian bổ sung mà nó cung cấp: phía sau thứ dường như là một mái nhà, có một tầng đầy đủ không gian thay vì chỉ một tầng áp mái đơn thuần. Chiều cao của mặt tiền chính thức không cần phải nâng thêm mà chỉ dừng lại ở đầu tường (entablature).

Đối với hầu hết các tòa nhà của Second Empire, mái mansard là đặc điểm phong cách chính (primary stylistic feature) và là mối liên kết được công nhận phổ biến nhất (the most commonly recognised link) với nguồn gốc Pháp của phong cách này (the style's French roots).

Các cửa sổ

Các cửa sổ trục trung tâm đặc trưng, thường được đặt trên lối vào, sắp xếp theo cặp và đôi khi là bộ ba. Các tòa nhà công cộng phức tạp (chẳng hạn như Bảo tàng Renwick) có cửa sổ kiểu flank (cửa sổ 2 bên nhấn bằng cột hoặc cột nửa). Những ngôi nhà bằng ván gỗ (wood clapboard) có cửa sổ vương miện phức tạp (elaborate window hoods) được hỗ trợ bởi các giá đỡ, nhiều lớp trang trí bằng gỗ cắt tỉa, thường có hoa văn khía (incised patterns). Hình dạng lông mày kỳ lạ (whimsical eyebrow) được đặt trên các cửa sổ, cửa ra vào và cửa sổ nhỏ là phổ biến. Những ngôi nhà bằng gạch có xu hướng trang trí đơn giản hơn bằng gỗ do việc xây dựng các công trình gạch đá phức tạp hơn, dẫn đến chi phí cao hơn. Bay window thường được sử dụng như một điểm nhấn kiến trúc trên một mặt tiền có vô số đồ trang trí.

Các gian nhỏ (pavilions) hay vịnh (projecting bay) làm lối vào

Không khó để nhận ra lối vào chính của một ngôi nhà kiểu mansard. Một phân đoạn của mặt tiền được phân biệt với các phân đoạn xung quanh bằng sự thay đổi về chiều cao (change in height), đặc điểm kiểu dáng (stylistic features) hoặc thiết kế mái (roof design) và được làm lồi ra khỏi mặt phẳng của mặt đứng chính. Đây cũng được gọi là các gian nhỏ (pavilions) có chức năng là lối vào chính cho công trình, được làm nổi bật bằng cách trang trí công phu và được che mái để bảo vệ khỏi thời tiết. Chúng thường có bậc tam cấp và cửa ra vào thường là cửa đôi hoặc cửa đơn cực rộng.

Các gian nhỏ thường được đặt ở các vị trí điểm nhấn trong tòa nhà như là trục trung tâm hoặc ở hai đầu và cho phép phá vỡ sự đơn điệu của mái nhà để tạo hiệu ứng ấn tượng. Mặc dù không phải tất cả các tòa nhà của Đế chế thứ hai đều có gian nhỏ, nhưng một số lượng đáng kể, đặc biệt là những tòa nhà được xây dựng bởi các khách hàng giàu có hoặc các tòa nhà công cộng, đều có.

Tháp (towers)

Tháp cũng là một tính năng phổ biến của mansard. Tòa tháp có thể có hình vuông hoặc hình chữ nhật (đôi khi là hình bát giác) và được đặt đối xứng hoặc không đối xứng. Bộ phận tháp này có thể có chiều cao bằng với tầng cao nhất hoặc có thể vượt quá chiều cao phần còn lại của cấu trúc một hoặc hai tầng. Ngày nay những ngôi nhà có tháp như vậy, rất hấp dẫn về mặt hình thức thường xuất hiện trong các hình minh họa Halloween và các bộ phim kinh dị.

Mặt bằng

Các mặt bằng của Second Empire thường có dạng hình hộp đơn giản, hình vuông hoặc hình chữ nhật và có tính đối xứng cao… Chúng phỏng theo các quần thể kiến trúc chính thức của Pháp, chẳng hạn như bảo tàng Louvre. Đôi khi chúng bao gồm các sân trong.

Cũng có một dạng không đối xứng của Second Empire, thường có mặt bằng chữ L. Nó có thể có hai cánh (two wings) hoặc được xây dựng như một khối duy nhất với một vịnh nhô ra mạnh mẽ (single block with a strongly projecting bay) nhằm thu hút sự chú ý đến một lối vào nơi các cánh gặp nhau.

Hầu hết các mặt bằng của Second Empire nội địa được điều chỉnh từ các loại mặt bằng phổ biến được phát triển cho các thiết kế Italianate của các tác giả như Alexander Jackson Davis và Samuel Sloan. Sự khác biệt cơ bản giữa các thiết kế là ưu tiên tập trung hơn là sự phân tán của các hình thức.

Vật liệu

Mái nhà hầu như luôn được lợp bằng đá phiến (slate shingles); và đôi khi đá phiến được cách điệu với hoa văn trang trí. Vật liệu xây dựng chủ yếu là gỗ và gạch. Các tòa nhà bằng gạch đôi khi được tô điểm (embellished) bằng đá cắt (cut stone) để làm cho chúng được thấy công phu hơn. Do phong cách ám chỉ (alluded) đến sự hoành tráng (grandeur) của các tòa nhà, ván tấm (clapboard) được sử dụng là gỗ nguyên tấm ở các góc của khối nhà, và trang trí bằng gỗ cắt tỉa công phu ở mũ trùm cửa sổ và cửa ra vào.

Tính đại chúng (massing)

Các tòa nhà của Đế chế thứ hai, với chiều cao của chúng, có xu hướng truyền tải cảm giác rộng lớn. Ngoài ra, các mặt tiền thường phẳng và có cảm giác chắc chắn, thay vì bị xuyên thủng bởi các ô cổng mở, lối vào của chúng là các vịnh mặt tiền (facade bays) nổi bật.

Các công trình công cộng được xây dựng theo phong cách Đế chế thứ hai đặc biệt được xây dựng với quy mô lớn, chẳng hạn như Tòa thị chính Philadelphia và Tòa nhà Văn phòng Điều hành Eisenhower, và đã giữ kỷ lục về những tòa nhà lớn nhất trong thời của chúng. Trước khi xây dựng Lầu Năm Góc trong những năm 1940, Nhà tị nạn tiểu bang Ohio theo phong cách Đế chế thứ hai dành cho Người mất trí ở Columbus, Ohio, được cho là tòa nhà lớn nhất dưới một mái nhà ở Hoa Kỳ, các công trình khác có thể là Bệnh viện Tâm thần Greystone Park, trại tị nạn Kirkbride…

5 kiểu phụ

Virginia và Lee McAlester chia phong cách Second Empire thành năm kiểu phụ:

Mái lợp mansard đơn giản (Simple mansard roof) - khoảng 20%
Cánh ở giữa hoặc 2 đầu hồi (Centered wing or gable)
Không đối xứng (Asymmetrical) - khoảng 20%
Tháp trung tâm (Central tower), kết hợp đồng hồ - khoảng 30%
Nhà phố (town house)

Hai biến thể trang trí

Có hai biến thể trang trí của Đế chế thứ hai:

Phong cách cao cấp (high style), theo sát các tiền lệ của Pháp (followed French precedents closely) và sử dụng nhiều chi tiết trang trí phong phú. Phong cách bản địa, thiếu vốn từ vựng về trang trí đặc biệt. Phổ biến hơn trong các kiến trúc điển hình trong nước.

Phong cách cao cấp chủ yếu được tìm thấy trong các công trình công cộng đắt tiền và nhà ở của những người giàu có. Các kiểu ngoại thất có thể được thể hiện bằng gỗ, gạch hoặc đá, mặc dù các ví dụ về phong cách cao cấp nói chung thích mặt tiền bằng đá hoặc mặt tiền bằng gạch với các chi tiết bằng đá (sự kết hợp gạch và đá nâu dường như đặc biệt phổ biến). Một số có mặt tiền và các thành phần bằng gang. Các tòa nhà theo phong cách cao cấp của Đế chế thứ hai lấy nguồn cảm hứng trang trí của chúng từ việc mở rộng bảo tàng Louvre. Các tính năng điển hình bao gồm các nguyên khối ở các góc (quoins at the corners) để xác định các thành phần, cửa sổ mái phức tạp, chân đế (pediments), giá đỡ và sự liên kết mạnh mẽ (strong entablatures).

Có sự ưu tiên rõ ràng cho sự thay đổi giữa cửa sổ hình chữ nhật và cửa sổ vòm phân đoạn (segmental arched windows); chúng thường được bao bọc trong các khung nặng (hình vòm hoặc hình chữ nhật) với các chi tiết điêu khắc. Một đặc điểm thường xuyên khác là mặt tiền nhấn nét ngang mạnh mẽ (a strong horizontal definition), với chuỗi dây chắc chắn (strong string course).

Các ví dụ về phong cách đặc biệt cao cấp tuân theo tiền lệ của Louvre bằng cách chia nhỏ mặt tiền với các cột xếp chồng lên nhau (superimposed columns) và các pilasters (cột nửa) thường thay đổi thức (order) của chúng giữa các tầng. Các tòa nhà bản địa thường sử dụng nhiều trang trí chiết trung hơn so với các mẫu trang trí kiểu cao cấp.

Tổng hợp & dịch: Fudozon.com

Xem thêm:

CÁC KIỂU - PHONG CÁCH NHÀ Ở TIÊU BIỂU

386